Interview met Annie Audenaert en Arnold Mannaert.

 Natuurboerderij Ondersteboven (www.boerderijondersteboven.nl) in Ossenisse.
Annie en Arnold runnen samen een Bed & Breakfast, een boerderijterras,  ontvangen groepen voor met name natuurexcursies en in de schuur is een museum gevestigd. De 17 HA rondom het erf worden voor 100% ingezaaid met natuurmengsels. Met heel veel liefde wordt de oude schuur in stand gehouden, met als meest recente feit het vervangen van het asbest dak. Hoe dit alles in de loop van de jaren is gerealiseerd en wat Annie en Arnold drijft om hun erfgoed te behouden leest u in dit interview.

Willen jullie jezelf even voorstellen?

Annie: ik ben geboren in 1957 en de boerderij hier is mijn ouderlijk huis. Ik heb gestudeerd in Tilburg aan de Bibliotheek en Documentatie Academie en jaren gewerkt als hoofd van een bibliotheek.

Arnold: ik ben ook geboren in Ossenisse (1956) en heb bedrijfseconomie gestudeerd, ook in Tilburg. Ik ben jarenlang eigenaar geweest van een middelgroot internationaal automatiseringsbedrijf.

Annie: Ik had nooit gedacht terug te komen naar Zeeuws-Vlaanderen maar toen mijn vader stierf in 2008 veranderde dat ineens. In een korte tijd moesten we de beslissing nemen wat te doen met de boerderij. Mijn zus zag geen toekomst voor haar op de boerderij en wij konden de gedachte niet verdragen dat de boerderij zou verdwijnen. Een zoektocht volgde naar een mogelijkheid om het behoud door ons mogelijk te maken. We wilden de boerderij niet alleen voor onszelf behouden maar er zoveel mogelijk anderen ook van te laten genieten. In eerste instantie zijn we de weg ingeslagen van een zorgboerderij. Na 2 jaar kregen we hiervoor ook toestemming maar dat was net het moment dat er in de media veel werd gesproken over misbruik van Persoonsgebonden Budgetten ten behoeve van zorgboerderijen. We wilden niet dat dit beeld aan de boerderij zou gaan kleven en zijn toen de mogelijkheid voor een Bed & Breakfast en boerderijterras gaan onderzoeken. Hiervoor waren nog heel wat hobbels te nemen maar medio 2012 konden we de eerste gasten ontvangen. We hebben het grootste deel van de verbouwingen volledig zelf gedaan en zijn trots op het resultaat en de complimenten.

Wat voor bedrijf was het oorspronkelijk?

Annie: De boerderij heeft een lange, rijke historie. In de periode 700-800 wordt al over een mottenkasteel gesproken, in de 11 en 12^e eeuw van een heus klooster en in de 14^e eeuw een tempeliershuis. Mijn voorouders kochten de boerderij in het begin van de vorige eeuw en mijn ouders hadden hier vervolgens een klein gemengd bedrijf. Ze hadden 20 hectare grond en naast de akkerbouw hielden ze zo’n 20 stieren (later ossen) voor de verkoop van het vlees. De koeien kwamen alleen in de winter op stal, van het voor- tot en met het najaar liepen ze in de wei. Toen kon het nog, uit boeren op 20 hectare een goed inkomen halen, dat is tegenwoordig niet meer in te denken.

Nu staan geen aardappelen of bieten meer rond de boerderij, maar rondom natuurakkers. Kan je daar wat meer over vertellen?

Arnold: We wilden de grond rondom de boerderij er echt bij laten horen zodat bezoekers ervan kunnen genieten. Verder zijn we allebei erg voor natuurbehoud. Op een bepaald moment kwam dan ook de vraag naar voren, blijven we het land verpachten voor de traditionele landbouw of gaan we het anders doen? We hebben een paar hectare verkocht, de pachter uitgekocht, 4 poelen aangelegd en de samenwerking gezocht met organisaties en personen die net zoals wij begaan zijn met de natuur om ons heen. Ik denk dan aan o.a. de Agrarische Natuur Vereniging (ANV) Groene Oogst, Poldernatuur Zeeland, Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en het Grenspark Groot Saeftinghe en onze buren Gerard Mangnus en George Hermans. Gerard is voorzitter van ZLTO Hulst en heel actief bezig met de biodiversiteit in de reguliere landbouw en natuur inclusieve landbouw.  Onze 17 ha worden nu voor 100% ingezaaid met natuurmengsels. De samenwerking met Gerard voor de uitvoering is hierbij, voor ons, van cruciaal belang. Zo hebben we bijna een halve kilometer keverbanken, diverse stukken (Engels) PARTRIDGE mengsel en (Nederlands) wild akkermengsel, bijna 10 hectare vogelakkers met daarin ook wintervoedsel voor o.a. patrijzen.  We verzorgen groepsexcursies, er worden regelmatig natuurtellingen (vogels, kikkers, salamanders, dag- en nachtvlinders) uitgevoerd en watermonsters genomen. Vorig jaar is bijvoorbeeld het jubileumfeest van de Steltkluut bij ons gevierd. Ook het Ommetje Ossenisse-Zeedorp loopt over ons terrein, zodat velen van de akkerranden en natuur kunnen genieten.

Van jullie gasten in de Bed & Breakfast krijgen jullie een dikke 9 bij de reviews. Dat komt o.a. door jullie gastvrijheid, fantastische service, de mooie omgeving en de bijzondere inrichting. Zo is in de schuur een hele verzameling landbouwwerktuigen en gebruiksvoorwerpen te zien. Hoe zijn jullie ertoe gekomen deze verzameling aan te leggen?

Arnold: De ouders van Annie hebben in 1966 het voormalige huis uit de 18^e eeuw afgebroken. Vele oude spullen uit het huis waren echter bewaard en opgeslagen in de schuur. Toen wij hier in 2008 kwamen wilden we dit zoveel als mogelijk ook behouden. Diverse mensen uit de omgeving boden daarna ook spullen aan die we konden uitstallen. Een paar jaar geleden is het museum in Hulst geheel vernieuwd. Het museum had een grote collectie landbouwwerktuigen waar na de nieuwe inrichting geen plaats meer voor was en die in depots belandden. Veel daarvan heeft nu een mooie plaats bij ons gekregen. Vanaf vorig jaar mogen we ons dan ook trouwens officieel een dependence van het Museum Hulst ’s Landshuis noemen.

We weten dat jullie al een tijd zaten aan te hikken tegen het verwijderen van het asbest dak van de schuur. In het begin van het jaar hebben jullie dit gelukkig weten te realiseren. Kan je over dit hele traject wat vertellen?

Arnold: Ja, ik kan er meer over vertellen dan me lief is… De schuur is gebouwd in 1920 nadat in 1918 de oude schuur was afgebrand. Op veel schuren zijn asbest golfplaten gelegd, maar bij onze schuur zijn kleine leitjes gebruikt. Vorig jaar waren er 6 leitjes eraf gewaaid en dit te laten herstellen kostte maar liefst € 10.000, met name door alle beschermende maatregelen die genomen moesten worden. Een tweede punt was  het probleem met de verzekering met de dreiging het asbest, niet meer te kunnen verzekeren. We zaten er enorm mee omhoog en hebben toen Levien de Putter (Boerderijenregisseur BSZ) gevraagd naar de schuur te komen kijken. Hij heeft ons over de streep getrokken door aan te geven dat de rest van de schuur nog in goede staat is en zeer zeker waard om behouden te worden. Gezien onze leeftijd zullen we echter het museum, de B&B en de natuurakkers op een gegeven moment over moeten dragen aan een andere eigenaar/ beheerder. De schuur met asbest zagen we hierbij als een grote belemmering en dus is de beslissing voor sanering genomen.

Oorspronkelijk wilden we de sanering en het nieuwe dak leggen door één bedrijf laten uitvoeren. Maar het bleek geen standaard sanering te zijn: omdat de leitjes stuk voor stuk waren vastgespijkerd aan de panlatten moesten ze nu stuk voor stuk losgehaald, veel meer risico op besmetting dan bij golfplaten dus. En voor het nieuwe dak waren we uitgekomen op de firma Jonkers uit Sint-Gillis-Waas (België), en hoewel we één Europa zijn was het door allerlei regels niet toegestaan dat een Belgisch bedrijf de sanering zou doen.
Daarom kwamen we uit bij Van Damme Asbestsanering uit Heinkenszand. Met de ervaring van het mooie voorjaar in 2023 hadden we daarom ook het voorjaar gekozen om de klus uit te laten voeren. Maar helaas, het voorjaar van 2024 was gekenmerkt door veel wind en regen, wat het werk heel erg lastig maakte. Alle voorwerpen moesten opgeslagen worden in containers omdat de schuur in z’n geheel leeg moest. De sanering heeft ons ruim €50.000 gekost.

En het nieuwe dak, hoe is de keuze voor de nieuwe dakbedekking tot stand gekomen?

Arnold: We wilden het dak een authentieke uitstraling geven door een dakpanstructuur te gebruiken. We zijn daarbij uitgekomen op Kingspan dakpanpanelen van Engels fabrikaat. Aan de oostzijde van de schuur (vanaf de weg gezien de achterkant) hebben we gekozen voor eenvoudiger Kingspan dakpanelen omdat we daar een licht doorlatende plaat in wilden zetten en dat kon niet bij de dakpanpanelen. Voor de binnenkant hebben we 4 cm dikke isolatie toegepast waardoor we belastingaftrek hebben toegekend gekregen.  De panelen zijn verkrijgbaar in verschillende kleuren aan de binnenkant; we hebben voor de witte variant gekozen om het binnen nog wat lichter te maken. We hebben extra panlatten aan laten brengen, die voor de constructie niet nodig zijn maar wel de sfeer van de oude schuur terugbrengen.

Het nieuwe dak is uiteindelijk voor €120.000 gelegd.

De Oudheidkundige kring (De Vier Ambachten) heeft ons afgelopen winter nog gesteund door het hout voor een loopbrug op de zolder te bekostigen, de brug hebben we zelf met hulp van bekenden getimmerd. Hierdoor kunnen we alle zolders goed bereiken voor de presentatie van onze unieke verzameling.

Hoe zien jullie de toekomst van jullie bedrijf en museum?

Het zou natuurlijk heel erg leuk zijn als ons werk overgedaan kan worden aan een jong, passievol gezin met liefde voor erfgoed en de natuur. Maar we zien ook dat dit eigenlijk alleen goed mogelijk is als zij ondersteund worden door bijvoorbeeld een stichting; we fantaseren zelf al wel eens over een ‘Stichting Vrienden van Ondersteboven’. We hebben veel contacten, ook in België, maar zo eenvoudig ligt het allemaal niet. Bij de Provincie Zeeland lijkt de nadruk meer op de toeristische gebieden op Walcheren of Zuid-Beveland te liggen, niet zozeer in Zeeuws-Vlaanderen. Wellicht biedt het Grenspark Groot Saeftinghe extra kansen. Levien gaf ons het vertrouwen om door te gaan: de asbesthobbel is nu genomen maar we moeten wel verder zoeken om Natuurboerderij Ondersteboven ook voor de toekomst te kunnen behouden. We weten ook wat we willen voorkomen, en dat is dat er op deze mooie plek alleen vakantiebungalows of -appartementen gebouwd gaan worden.

Tot slot, jullie zijn al jaren donateur van de Boerderijenstichting Zeeland. Is er iets wat jullie de BSZ willen meegeven op dit moment en dan denk ik met name aan verwachtingen, eventuele verbeterpunten?

Niet specifiek voor de BSZ alleen. We hopen dat de Gemeente Hulst en de Provincie Zeeland kan helpen en dat we met andere organisaties (natuur, erfgoed) kunnen samenwerken om Natuurboerderij Ondersteboven aan een volgende generatie door te geven.

Ondersteuning en  deskundig advies  op de verschillende terreinen is erg belangrijk.